قوی سیاه (ویرایش دوم ترجمه)

قوی سیاه استعاره‌ای است از پیشامدهایی که مشاهده آنها شگفت‌انگیز و بسیار نادر است. و چون کسی به طور معمول انتظار وقوع آنها را ندارد وقتی اتفاق می‌افتند توده‌های مردمی در توجیه دلایل وقوع چنین پدیده‌هایی گاه به استدلال غیرعقلانی و حتی خرافی روی می‌آورند. فارغ از اندیشه توده‌ها، در توجیه علت و عواقب این پدیده‌ها معمولاً بین روشنفکران و خردگرایان نیز هنگام‌ه‎ایی از اختلاف نظر و کشمکش‌هایی پدید می‌آید که ممکن است دهه‌ها و سده‌ها به نتیجه‌گیری صحیحی نینجامد.

وجه تسمیه این پدیده ریشه در فرهنگ غرب دارد که قوی سفید را پرنده‌ای سفید و مظهر پاکی تصور می‌کردند. از آنجایی که عامّه مردم قوی سیاه ندیده بودند وجود آن را مظهر شیطان و نماد شرّ و جادوگری می‌پنداشتند. این اسطورهٔ دیرینه چنان ریشه در باور مردم غرب داشته که در باله دریاچه قو (اثر پیوتر ایلیچ چایکوفسکی) نیز الهام‌بخش موسیقی‌دان‌ها و ادیبان بوده است. در این باله که در سال ۱۸۷۷ در «بالشوی تئاتر مسکو» بر روی صحنه رفت قوی سیاه، جادوگری است که می‌کوشد شاهزاده زیگفرید را فریب بدهد.

با کشف قاره استرالیا، مهاجرینی که به این سرزمین هزاران ساله پای گذاشتند. در کمال شگفتی در جنوب این قاره با دسته‌هایی پرشمار از قوی سیاه مواجه شدند که بین آنها فقط قوی سفید مایه تعجب بود. آنها این نوع قو را با خود به اروپا بردند و به تدریج باور قوی سیاه لااقل به عنوان مظهر شرّ و ناپاکی در تخیل مردم رنگ باخت.

اگر خواستید در مورد رخدادی قضاوت کنید و آن را پدیدۀ قوی سیاه بنامید باید آن رخداد با ویژگی‌های زیر مشاهده شود:

الف) از منظر مشاهده‌گرهای متعدد (تقریباً کلّ جامعة آماری) آن رخداد شگفت‌انگیز و نامحتمل باشد.

ب) حدوث آن رخداد پیامدهای بسیار عظیم و غیرقابل‌پیش‌بینی به جا بگذارد.

ج) با ثبت مشاهده وقوع، دلایل حدوثِ آن در بستری عقلانی و منطقی قابل‌توجیه باشد و بتوان برای کاهش پیامدهای آن در رخدادهای بعدی (هرچند بسیار دور و بعید) برنامه‌ریزی کرد.

یکی از پرسش‌های اصلی در حوزه شبکه‌ها و سیستمهای کامپیوتری این است:

چه پدیده‌هایی در دنیای شبکه‌ها و سیستم‌های کامپیوتری می‌تواند در رده پدیده‌های قوی سیاه دسته‌بندی شود و برای مدیریت بحران ناشی از وقوع این پدیده‌ها باید چه سیاستی را در پیش گرفت و چقدر هزینه کرد؟ فروپاشی کل زیرساخت اینترنت آیا می‌تواند به مثابه جنگ جهانی سوم تلقی شود؟ بی‌تردید همین خواهد بود! ولی افزون بر این موضوعات کلان، موضوعات فنی‌تر و جزیی‌تری از ساختار سیستم‌های عامل، نرم‌افزارها و سخت‌افزارهای جهان‌شمول و مسائلی از این نوع هستند که می‌توانند در رده پدیده‌های قوی سیاه قرار بگیرند.

• درباره کتاب قوی سیاه

کتاب قوی سیاه اثر امور بسیار نامحتمل (به انگلیسی: The Black Swan: The Impact of the Highly Improbable) توسط نسیم نیکلاس طالب (نویسنده، فیلسوف، متخصص آمار و استاد دانشگاه) نگاشته و در ۱۷ مارس سال ۲۰۰۷ توسط انتشارات رندم هاوس منتشر شد. این کتاب به بررسی اثرات شدید ناشی از برخی از رویدادهای بسیار غیرقابل‌پیش‌بینی و نادر و همچنین تمایل انسان به یافتن توضیحاتی ساده و دم دستی برای این رویدادها می‌پردازد. نظریه مطرح شده در این کتاب بعدها به عنوان نظریه قوی سیاه معروف شد.

نویسنده در این کتاب همچنین به موضوعات دیگری نظیر زیبایی‌شناسی و شیوه زندگی نیز پرداخته و از مؤلفه‌های داستانی برای تشریح بهتر منظور خود استفاده کرده است. نسیم طالب در این کتاب بارها تجربیاتی از زندگی خود را نیز برای توضیح بهتر نظرات خود مطرح می‌کند. نخستین ویرایش این کتاب در سال ۲۰۰۷ منتشر شد و در همان زمان توانست به موفقیت خوبی در بازار دست یابد. این کتاب به مدت ۳۶ هفته در فهرست کتاب‌های پرفروش نیویورک تایمز قرار داشت. ویرایش دوم این کتاب نیز در سال ۲۰۱۰ منتشر شد. این کتاب بخشی از مجموعه چهار جلدی مقالات فلسفی نسیم طالب در مورد عدم قطعیت است.

استعاره قوی سیاه برای نخستین بار توسط نسیم طالب در کتاب قوی سیاه برای پدیده‌هایی با سه ویژگی زیر به کار گرفته شد:

پیشامدهایی به شدّت نادر، غیرقابل پیش‌بینی و بسیار دورتر از میانگین با احتمال وقوعی بسیار ناچیز ولی بسیار جنجالی و تأثیرگذار. (مثل اعلام یافتن انسان تکامل‌یافته با قد ۵ سانتی‌متر).

پیامدهای وقوع چنین پیشامدهایی نادر و اثرگذار (consequences) به کل غیرقابل پیش‌بینی است. بدین معنی که حتی اگر بتوانید احتمال وقوع چنین رخدادهایی را در مقادیر بسیار ناچیز تخمین بزنید هرگز قادر نخواهید بود پیامدها و عواقب ناشی از وقوعِ آنها را در یک ساختار منظم علّت و معلولی پیش‌بینی کنید.

احتمال وقوع پایین و عدم مشاهده آنها در شرایط طبیعی باعث می‌شود که عوام در مورد آنها دچار پیش‌داوری‌های خرافی، غیرمنصفانه و غیرمنطقی شوند. این رده از پدیده‌ها در طول تاریخ تأثیر بسیار شگرفی بر جوامع بشری و نحوه زندگی آنها گذاشته است. برای مثال قبائلی بدوی، زلزله را خشم خدایان تلقی و برای فرونشاندن این خشم انسان قربانی می‌کردند.
نسیم طالب رخدادهای «جنگ جهانی اوّل»، «فروپاشی شوروی سابق»، «ابداع و ظهور وب» و «حمله سپتامبر ۲۰۰۱ به برج‌های دوقلو» را در رده رخدادهای قوی سیاه قرار داده است.

• درباره نویسنده

نسیم نیکولاس طالب نویسنده، دانشور، آماردان و تحلیل‌گر ریسک لبنانی–آمریکایی است که آثارش بر مسائل تصادفی بودن و احتمال و عدم قطعیت متمرکز است. او در لبنان متولد شده و رشد یافته و توانسته میراث ارزشمند خانواده خود را بیاموزد. مدتی بعد هم به دلیل شروع جنگ‌های داخلی لبنان کشور را به مقصد فرانسه ترک کرد. با حضور در فرانسه به مطالعه و تحقیق پرداخت و توانست که با ابعاد جدیدی از فلسفه و اصل شک‌گرایی آشنا شود.

او نویسنده آثاری پرفروش است و استاد دانشگاه‌های بسیاری بوده‌است. علاوه بر کتاب قوی سیاه، کتاب‌های پوست در بازی و تخت پروکروستس از آثار اوست. هم‌اکنون استاد مهندسی ریسک در مدرسه مهندسی تندن دانشگاه نیویورک است. همچنین در زمینه فاینانس ریاضی، تجارت در وال استریت، مشاوره سرمایه‌گذاری فعالیت کرده‌است.

او از روشهای مدیریت ریسک مورد استفادهٔ صنعت فاینانس انتقاد کرد و در خصوص بحران‌های مالی هشدار داد و متعاقباً از بحران مالی ۲۰۰۸-۲۰۰۷ منتفع شد. او مدافع چیزیست که آن را یک جامعه «مقاوم نسبت به قوی سیاه» می‌خواند. به این معنا که جامعه بتواند رخدادهایی که پیش‌بینی شان سخت است را تحمل کند. او پادشکنندگی در سیستم‌ها را پیشنهاد می‌کند که به معنای منتفع شدن و رشد از رخدادها، خطاها و نوسانات تصادفی است.

نسیم نیکولاس طالب لیسانس و فوق‌لیسانس خود را از دانشگاه پاریس، ام‌بی‌ای از مدرسه وارتون دانشگاه پنسیلوانیا، و دکتری علوم مدیریت را از دانشگاه پاریس (دوفین) گرفته‌است. علاوه بر این به زبان‌های انگلیسی، عربی و فرانسوی مسلط است و می‌تواند به ایتالیایی و اسپانیایی صحبت کند. توانایی او در از بر خواندن متون کلاسیک به یونانی، لاتین، آرامی و عبری باستان و کنعانی ستودنی است. همین موضوع عاملی شد تا او کتابی با عنوان «قوی سیاه» را به نگارش درآورد. این کتاب توانست نظر بسیاری از فیلسوفان و تحلیل‌گران را به خود جلب کند.

• برشی از متن کتاب

مسئله پیشگویی کمی ظریف است. چون عموماً برمی‌گردد به این حقیقت که ما در کرانستان زندگی می‌کنیم نه در میانستان. پیشگویان ما شاید در میدان‌های معمولی خوب باشند، ولی نه در میدان‌های آشفته؛ و در این زمینه‌هاست که ایشان سرانجام شکست می‌خورند. کافی است یکی از جهش‌های نرخ بهره را، از شش درصد به یک درصد در یک بازه زمانی بلند از قلم بیندازید (پیشامدی که در بازه زمانی 2000 تا 2001 رخ داد)، تا ببینید چگونه تمامی پیشگویی‌های بعدی‌تان در تصحیح عملکرد انباشته پیشین، یکسره بی‌اثر می‌شود.

این‌که پیشگویی‌ شما با چه بسامدی درست درمی‌آید مهم نیست. مهم است که خطای انباشته شما چقدر است. و این خطاهای انباشته به میزان زیادی بستگی دارند به شگفتی‌های بزرگ، و فرصت‌های بزرگ. نه تنها پیشگویان میدان اقتصاد و مالی و سیاست اینها را نمی‌بینند، بلکه شرم دارند درباره‌ی رویدادهای شگفت‌آور با مشتریانشان سخنی بگویند. حال آنکه رویدادها، کمابیش همیشه شگفت‌آور بوده‌اند. از این گذشته، چنان‌که در بخش بعد خواهیم دید، نظرات پیشگویان اقتصادی بیشتر به یکدیگر نزدیک است تا به پیامد رویداد. کسی دوست ندارد با جماعت همرنگ نباشد.

صفحه 194 کتاب قوی سیاه نسیم نیکلاس طالب