فیلمنامه فروید

معرفی کوتاه

فیلمنامه فروید

در سال 1958 جان هیوستن فیلم ساز امریکایی از ژان پل سارتر می خواهد تا دربارۀ فروید و دستاوردهایش در علم روان کاوی فیلم نامه ای بنویسد. سارتر با طیب خاطر پیشنهاد را می پذیرد و یک سال بعد فیلمنامۀ قطوری تحویل می دهد که به قول هیوستن “پهن و زمخت بود، مثل ران های من”. هیوستن تقاضا می کند تا قسمت هایی حذف یا تعدیل شود. نسخۀ تحریر دوم نیز، با همان انشای آشنای سارتر، حجیم و قطور می شود. فیلم سرانجام در سال 1961 با عنوان “فروید، امیال پنهان” با هنر نمایی مونتگمری کلیفت در نقش فروید، به تمایش در می آید. با بررسی منابع گوناگون از جمله بیوگرافی جونز (تحقیقاتی در بارۀ هیستری، تعبیر خواب) برداشت سارتر از فروید، که تا پیش از آن منفی بود، تغییر می کند و او را شخصیتی متناقض خشن و خویشتن دار ارائه می دهد که مدام با خود و اطرافیان در جدل است. سارتر به این نتیجه می رسد که روان کاوی پیش از آن که یک اصل علمی باشد حاصل کار و تلاشی است عظیم دربارۀ خود و نیز ضد خود. سارتر بعد از نوشتن فیلمنامه و تفحص در جهان فروید، دست به کار نوشتن زندگی نامۀ خود می شود: “ژان بی وطن، ژان یتیم” که ناتمام می ماند. کتاب کلمات، نوشتۀ همان سال، منتج از همین زندگی نامۀ ناتمام است؛ فروید حلول کرده در سارتر نیز سر از کتاب ابله خانواده در می آورد. این که سارتر فروید را تحلیل می کند یا فروید سارتر را، پرسشی است در خور تأمل؛ تأمل برانگیزتر اما قولی است که هر دو بر آن متفق اند: “خلاقیت -هنری- و روان رنجوری از هم تفکیک ناپذیرند”.
در کتاب حاضر گرچه سارتر سرانجام برای مسألۀ خود وضع کرده اش (“آِیا می توان هم طالب لذت بود و هم دوست داشت ؟”) پاسخی پیدا می کند، و گرچه فروید را از سایۀ پدر می رهاند و از او “پدر روانکاوی” می سازد، ولی خود آیا فرزند “کلمات” باقی نمی ماند؟