ادبیات رنج

معرفی کوتاه

ادبیات رنج

كتاب ايوب، هجدهمين كتاب از عهد قديم است كه در كنار كتاب‏‏‏ هايي چون مزامير، امثال، جامعه در شمار «ادبيات حكمت» قرار مي‏ گيرد. تاريخ تأليف آن به‏ درستی ‏معلوم نيست. آراء بسيار متفاوتي وجود دارد كه قدمت آن‏را از قرن 7 تا 2 ق.م. تخمين مي ‏زند. آن ‏را يكي از شاهكارهاي ادبي جهان دانسته ‏اند كه از دريچه‏ ی ابتلائات ايوب به يكي از مهم‏ترين چالش‏ هاي فكري يعني مسئله‏ ی رنج آدمي و معناي زندگي مي‏ پردازد. ويكتور هوگو درباره‏ ی آن مي‏ گويد: «فردا، اگر قرار باشد كل آثار ادبي نابود شود و من اجازه داشته باشم فقط يكي را بردارم و نجات دهم، آن كتاب ايوب خواهد بود.» و آلفرد لرد تنيسون، ادیب بزرگ انگلیسی (1809-1892 م.)، آن‏ را بزرگترين اثر ادبي دوران باستان و مدرن معرفي مي‏ كند.
تأثیر ژرف آن در سراسر تاریخ ادبیات غرب بی‏ چون‏ و چراست. چنان‏چه بازکشف آن بر ادبیات قرن بیستم نیز چشمگیر است. ریچارد رایت در ایوب، پیش ‏نمونه ‏‏ی شورش گیج و آشفته‏‏ اش در پسر بومی (1940) را می‏ یابد. رابرت فراست همتایی برای نقاب عقل (1945) و رابرت هاین‏لاین الگویی برای مسافر علمی – تخیلی طنزآمیزش در ایوب، کمدی عدالت (1984) می‏ یابد. فرانتس کافکا آزمون ایوب را در 1914 خلق کرد و الی ویزل داستان خود را در اروپای شرقی تحت تأثیر ایوب، به‏ عنوان محاکمه ‏ی خدا به تصویر کشید.
شاید به جرئت بتوان گفت کمتر کتاب مقدسی در جهان وجود دارد که مؤمنان و نامؤمنان به ‏یکسان آن را بخوانند وچنین حظّ وافر برند. از این‏رو، گزافه‏ نخواهد بود اگر بگوییم که شهرت این کتاب به ادبیات رنج، ادبیات معنای زندگی، ادبیات حکمت، ادبیات تئودیسه یا عدل الهی، همگی حاکی از ظرفیت‏های فراوان آن در ابعاد گوناگون انسانی است؛ ابعادی چون هنر و ادبیات، فلسفه و کلام، دین و عرفان و غیره. به‏ راستی «ادبیات به عنوان ادبیات» در حق این کتاب کم‏ لطفی است. هرچند می‏ توان صرفاً از موضع ادبی بدان نزدیک شد و مطالعه و بررسی نمود و ملاحظه کرد که سبک و ساختار، ویژگی‏ های تألیف یا زبان‏شناختی آن چگونه است، آن‏ چنان‏ که زیبنده‏ ی هر شاهکار ادبی است. اما بدین بسنده نباید کرد. زیرا آثار برجسته از آن‏رو جاودانه می‏ شوند که گوی سبقت از ابواب معانی برده و اندوخته‏ های دانایی ما را به چالش می‏ کشند. بگذریم از آن‏که کتاب ایوب یکی از صمیمانه ‏ترین آثار ادبی جهان است که به‏ شدت شور و همدردی و همدلی مخاطب را برمی‏ انگیزد و از همان آغاز، در مقدمه، ما را با اندوه تمام همراه سرنوشت تراژیک خود می ‏کند.
اثري چنين، بايد بار انديشگاني سنگيني بر دوش داشته باشد كه صاحبان انديشه را چنين به زير آورَد و خاضع كند. درواقع تأثير و نفوذ اين كتاب بر دو الهيات يهود و به ‏ويژه مسيحيت نیز در تمام اعصار چشمگير بوده و هست. تا آن‏جا که متأله‏ پرویی، گوستاوو گوتیه َرز، در کتابش پیرامون ایوب: سخن از خدا و رنج بی‏گناهان (1986) این کتاب را منبع الهامی برای الهیات رهایی‏ بخش خویش می‏ یابد.