حافظ شناخت (دو جلدی)

کتاب حافظ شناخت عبدالعلی دست‌غیب در زمانی نوشته و چاپ شد که آثار تحقیقی ارزنده‌ای درباره شاعر شیرین‌سخن سرزمین دیرینه‌سال ما به دست داده شده بود. حافظ شیرین سخن، دکتر محمد معین (1319). مقدمه محمد قزوینی بر دیوان حافظ (1320). حافظ چه می گوید، حافظ، دکتر محمود هومن (1325، 1390).  از کوچه رندان، دکتر زرین کوب (1350). نقد و نظر، حسین علی هروی (1363). حافظ شناسی، محمدعلی بامداد (1338). حافظ و موسیقی، حسین علی فلاح (1351). ذهن و زبان حافظ، خرمشاهی (1361) و …

و این‌همه البته کار را دشوار می‌کرد. چراکه دامنه گسترده‌ای از صحت ادبیات و کلمات شاعر، زمان و زمانه‌ی زندگانی او، پیشینه تاریخی و ادبی و تاثیر پذیری و شیرین‌کاری و ابداع وی را در بر می‌گرفت و نقد داوری پژوهش دیگران را نیز همراه داشت. البته نویسنده، خود به عظمت کار و دشواری آن آگاه بود. اما بایست در این گریوه‌ی سهمگین آهسته رفت و بی‌گدار به آب نزد. آنچه نویسنده را در این کار یاری می‌داد وفاداری به ادبی بودن متن بود. یعنی همان چیزی که بر پیشانی این یادداشت نشسته است.

• درباره کتاب حافظ شناخت عبدالعلی دستغیب

عبدالعلی دستغیب منتقد ادبی سرشناس ایرانی چکیده اندیشه هایش در باب حافظ را در دو جلد با نام حافظ شناخت روانه بازار نشر کرده است.

دستغیب کلید شناخت حافظ را شناخت متن او می‌داند. او معتقد است در هنر آن‌چه اهمیت دارد چگونگی بیان است. وی اعتقاد دارد که ما با دو شخصیت حافظ روبرو هستیم که این امر شناخت حافظ را برای ما دشوار می کند. چون حافظ گاهی ردای خیام می‌پوشد و گاه ردای مولوی.

عبدالعلی دست‌غیب در پاسخ به این پرسش که اساسی‌ترین رکن در اندیشه حافظ چه چیزی بوده، توضیح داده است که این امر به معنای پرداختن به ایدئولوژی حافظ است و ایشان اساسا مخالف چنین بحث‌هایی هستند. در 100 سال گذشته بحث‌های زیادی راجع به این موضوع شده است که حافظ که بوده و چه گفته است. اما در هنر مسئله چگونه گفتن است.

دستغیب در ادامه توضیح داد: حافظ آن‌گونه که سعی کرده‌اند او را نشان دهند نیست. این امر بدان معنا نیست که رگه‌های عرفان یا مسائل تئولوژیک (خداشناسی فلسفی) در شعر حافظ نباشد، اما آن‌چه در متن اتفاق می‌افتد منحصر به این مسائل نیست. از سوی دیگر نگاه حافظ با نگاه مولوی و یا میبدی تفاوت دارد، هرچند هر دو شعر عرفانی گفته‌اند.

به اعتقاد نویسنده اغلب پژوهندگان با اعتقادات حافظ سروکار دارند. بیشتر درباره این موضوع که حافظ به چه اندازه پایبند شریعت و عرفان بوده است و به عبارت دیگر راجع به شخص حافظ و نه متن او سخن می‌گویند.

وی در ادامه مراحل شناخت متن حافظ را چهار مرحله معرفی کرد و گفت: مرحله نخست گردآوری اشعار و تصحیح انتقادی آن‌ها بوده که انجام شده است. مرحله دوم توضیح غزل‌های حافظ است که تاحدودی صورت گرفته است. برای درک متن حافظ باید ابیات او و واژگانش توضیح داده شود.

• درباره نویسنده

عبدالعلی دست‌غیب، منتقد ادبی، نویسنده و مترجم ایرانی، کارشناس ارشد فلسفه، با سابقه تدریس در مدارس عالی و دانشسراها است. وی بیش از ۵۰ عنوان کتاب ترجمه یا تألیفی در زمینه‌های نقد ادبی و فلسفی، شعر نو و ادبیات فارسی، ترجمه‌های متعددی از فلاسفهٔ غربی؛ هگل، نیچه، راسل و دیگران را، در کارنامهٔ خود دارد.

عبدالعلی دست‌غیب در ۱۶ آبان ۱۳۱۰ خورشیدی در شیراز به دنیا آمد. دست‌غیب در سال ۱۳۷۴ از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان منتقد نمونه برگزیده شد و لوح سپاس خدمات فرهنگی دریافت کرد. همچنین، در سال ۱۳۸۲ طی مراسمی در صدا و سیما، دست‌غیب به عنوان چهره ماندگار در رشته نقد ادبی شناخته شد و موفق به دریافت لوح تقدیر و جایزه گردید. در مراسم نکوداشتی که از سوی انجمن آثار و مفاخر فرهنگی استان فارس برگزار شد، سومین نشان مفاخر این استان در دی ماه ۱۳۹۵ در مراسمی با حضور وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به وی اهدا شد. کتاب حافظ شناخت عبدالعلی دستغیب در 2 جلد توسط انتشارات کتاب سرزمین در سال 1400 به چاپ رسیده است.

• برشی از متن

برای نگارنده‌ی این یادداشت حافظ منحصرا شاعر است (و شاعری دچار تضاد و تناقض) نه عارف و معلم اخلاق و روشنفکر دینی و نه موجودی فرشته‌خصال. او انسانی است مانند ما، با همان ضعف‌ها و ناتوانی‌ها و توانایی‌های بشری. به گفته‌ی ترنس «انسان است و آن‌چه انسانی است با او بیگانه نیست». برخلاف گفته کسروی «بدآموز و درخور سوزاندن نیست» و خلاف نوشته جلال همایی «اهل تصوف عاشقانه» و همانند جلال‌الدین مولوی هم نباید باشد، و این نوشته‌ها راه به جایی نمی‌برد که «حافظ یک‌تنه وعده رستاخیز را انکار می‌کند و خدا عشق و شیطان را عقل می‌نامد» یا دیوان حافظ «انباشته از کفریات است» یا حافظ و نیچه رند و آزاده بوده و به همه‌ی شهرهای اندیشه به سفر رفته‌اند…

ما در مرتبه‌ی نخست باید ببینیم متن چه می‌گوید و چه گیرودارهایی در متن روی می‌دهد و ویژگی‌های شاخص طرز سخن و برداشت شاعر و نویسنده از زندگانی و هنر چیست و چگونه به صورت غزل یا رباعی یا رمان و نمایشنامه نمایان شده. این کار، کار بنیادی است و هنر شاعر و نویسنده را بهتر عیان می‌کند.